ارزیابی تنوع زیستی زراعی در مناطق شرقی مشهد با استفاده از مدل عمومی خطی

به منظور اندازه گیری عناصر اصلی تنوع زیستی کشاورزی، ارائه شاخص های کمی جهت ارزیابی آن و بررسی رابطه ثبات عملکرد و تنوع زیستی کشاورزی در مورد محصول گندم این تحقیق طی دو سال زراعی 87-1386 و 88-1387 در اراضی زراعی بخش رضویه شهرستان مشهد به اجرا در آمد. به منظور تعیین توزیع فراوانی مزارع بر اساس مساحت، مزارع منطقه توسط بررسی های میدانی و اطلاعات موجود در بانک اطلاعات جهاد کشاورزی مشهد در دامنه کمتر از 3 هکتار، 3 تا 5 هکتار، 5 تا 10 هکتار، 10 تا 15 هکتار و بیشتر از 15 هکتار شناسایی شد. همچنین پارامترهایی نظیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، تنوع علفهای هرز و عملکرد گیاه زراعی در انتهای فصل رشد اندازه گیری شد. جهت ارزیابی اثر فعالیت های کشاورزی بر تنوع زیستی مزارع گندم، پرسشنامه ای حاوی سوالات مورد نیاز و مرتبط با سابقه و فعالیت های کشاورزی انجام شده در مزارع تهیه و برای هر یک از مزارع تکمیل گردید. نتایج نشان داد که در سال اول بیشترین تنوع در بین گیاهان پهن برگ متعلق به خانواده شب بو (brassicaceae) با 8 گونه گیاهی و در بین گیاهان باریک برگ متعلق به خانواده گندمیان (poaceae) با 12 گونه گیاهی و در سال دوم بیشترین تنوع در گیاهان پهن برگ متعلق به خانواده کاسنی (asteraceae) و شب بو (brassicaceae) به ترتیب با 7 و 9 گونه گیاهی و خانواده گندمیان (poaceae) در گیاهان باریک برگ با 8 گونه گیاهی مشاهده شد. اثر مساحت مزارع بر غنای گونه ای و شاخص تنوع شانون در هر دو سال آزمایش معنی دار بود. با بزرگ شدن اندازه مزارع شاخص تنوع شانون به طور معنی داری کاهش یافت. به طوریکه بیشترین مقدار شاخص تنوع شانون در نمونه برداری اول و دوم در سال اول در مزارع با مساحت 4 و 2 هکتار به ترتیب 41/1 و 17/1 و در نمونه برداری اول و دوم در سال دوم در مزرعه با مساحت 2 هکتار به ترتیب 33/1 و 85/1 بدست آمد و کمترین شاخص تنوع شانون (0=h´) در دو نمونه برداری در سال اول در مزارع با مساحت 40، 30، 24، 20 و 11 هکتار مشاهده گردید. نتایج نشان داد که بین میزان عناصر موجود در خاک نظیر کربن و نیتروژن با شاخص شانون در دو مرحله نمونه برداری در دو سال، همبستگی بالایی مشاهده گردید. بطوریکه با افزایش میزان کربن و نیتروژن خاک شاخص شانون افزایش یافت. نتایج آنالیز مولفه های اصلی نشان داد که از بین کلیه متغیر های مورد بررسی میزان بذر در هکتار، درصد پتاس، درصد نیتروژن، درصد شن خاک و شاخص شانون مرحله اول بیشترین میزان توصیف واریانس در سطح مزارع را بخود اختصاص دادند. بین عملکرد دانه در واحد سطح و شاخص شانون در دو مرحله نمونه برداری و در دو سال آزمایش همبستگی معنی داری مشاهده گردید. با افزایش عملکرد دانه در واحد سطح، شاخص شانون در هر دو سال آزمایش کاهش یافت. به طوریکه بیشترین و کمترین شاخص شانون در سال اول به ترتیب در مزارعی با عملکرد دانه 7/466 کیلوگرم در هکتار و 5/4987 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. در سال دوم نیز بیشترین و کمترین شاخص شانون به ترتیب در مزارعی با عملکرد دانه 5/2155 کیلوگرم در هکتار و 7/5910 کیلوگرم در هکتار مشاهده گردید. نتایج حاصل از تجزیه علیت عملکرد دانه و کلیه صفات اندازه گیری شده در مجموع حاکی از آن بود که صفات غنای گونه ای، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، مواد آلی و ph خاک دارای اثرات مستقیم و معنی داری بر عملکرد بودند. صفات عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، تعداد آبیاری، میزان کود شیمیایی، میزان آفت کش، درصد رس و سیلت از مجموع اثرات مستقیم و غیر مستقیم مثبت و معنی دار برخوردار بودند. در حالی که در رابطه با کود اوره و میزان علف کش مصرفی در هکتار، اثرات مستقیم و غیر مستقیم مثبت و با سطح معنی داری کمتر مشاهده شد.